[neste] [forrige] [innhald]

Flystyrt på Kvitanosi jolaftan, Nk fortel: Denne artikkelen stod i jolenummeret til avisa Hordaland i 1987 underteikna med initialane Nk. Takk til Jan Egil Dyvik i Hordaland som skaffa meg kopi, og som har gjeve meg løyve til å bruka artikkelen her. Kopirettane til artikkelen tilhøyrer avisa Hordaland. Jan Egil er tåleg sikker på at det er Nils Kvamsdal som skjuler seg bak desse initialane. Overskrifta viser at tidfestinga i denne artikkelen er nokre dagar feil. Sikre kjelder tidfester hendinga til 27/12. Det var seint på jolaftan 1942. På sør-austleg kurs kom det inn frå havet eit stort tysk bombefly som skulle til Sola på Jæren der tyskarane hadde ein av sine hovudflybasar. Flyet låg i 1500 meters høgde. Om dei visste kvar dei var, veit ein ikkje, men kursen mot Sola var rett. Truleg var dei bensinlause og måtte ned. På Gullbrå både såg og høyrde dei flyet men i dei dagar var det fly dur både natt og dag og de reagerte ikkje så mykje på det. Flyet tapte høgde frå 1500 m og nedover. Straks etter, vart alt svart. Flyet hadde styrta på vestsida av toppen på Kvitanosi 1433 m.o.h.. Kor lenge alt var stille rundt flyet, er det ingen som veit, men utpå natta vakna to mann av mannskapet i snøskavlen. Flyet hadde under buklandinga slått kollbøtte og halen hadde brotna av. Dei to karane hadde frå sine plassar bak i flyet vorte slengde ut gjennom dette holet og snøskavlane gjorde at dei ikkje slo seg ihel. Ein av dei var hardt skadd. Haka og kjakepartiet var knust. I tillegg hadde dei også andre skadar. Dei vart usamde om kva dei skulle gjera. Ein ville prøva ta seg til folk. Den andre ville slå seg til i flyet som var nokså heilt. Det seiest at den som var mest skadd, ville prøva ta seg ned frå fjellet. I nattemørket gjekk han mot vest. No er lendet slik at på vestsida av Kvitanosi er der loddrett fjellvegg, men lenger mot Kjerringanosi er det råd å koma ned som-marsdag. Her ramla tyskaren utfor i nattemørkret og stoppa ikkje før han var komen ned i Torvedalen, - framleis i livet. Høgdeskilnaden er nærare 400 meter. Det som truleg berga han var at overgangen frå stupet til flat mark er ein utjamna overgang omlag som på ein moderne hoppbakke. Han var no komen ned i Eksestorvedalen. (Eller Tråtorvedalen som han og vert kalla av sume). Tyskaren stavra seg vidare og fylgde dalbotnen der det om sommaren renn ei lita elv. I ein større høl var der berre ei tunn is-snerke under snøen. Her brast underlaget og mannen «datt ned i hølen til over akslene. Etter det, var han heilt gjennomblaut, men livsviljen fekk han til å stavra seg vidare, alltid unnabakken. Det klårna opp og det var kaldt ver. Etter ei tid støytte han på Eksestølen og det gamle selet utan omn og utan ruter. Her prøvde han å klæ av seg og vri vatnet ut or klæda sine. Men då klæda kom av kroppen og vart vridde for vatn, klaka dei, og han fekk dei ikkje på seg att. Olav Gullbrå var på den tida styrar for E-verket på Evanger. 1. joledag skulle han til Gullbrå og vitja huslyden. Han gjekk opp Brekkhuslida og Øvrefjellet som er den snaraste ruta frå Brekkhus til Gullbrå. Då han i eigne tankar kom glidande over flatane under Eksesstølen, høyrde han ei forferdeleg gauling. Han tyktest også sjå eit mennes ke oppe attmed selet. Olav var ein sindig fjellmann og vinkla av frå leia opp mot stølen. Der fann han ein halvnaken mann som var nesten sinnsvak. Det var tyskaren frå Kvitanosi som hadde prøvd å koma seg ned i bekken for å finna noko vatn. Korleis samtalen mellom desse to arta seg, veit ein ikkje i dag. Etter det ein har høyrt gav Olav han noko av klædasme og tok ut mot Ekse. Soga seier at tyskaren vart dregen heim på skikjelke av folk fra Ekse og Gullbrå. På ein eller annan måta greidde tyskaren fortelja karane på Ekse og Gullbrå at det var ein mann att oppe på Kvitanosi og at han var i livet. Ein ny rednings ekspedisjon vart sendt avgarde. Då dei fann mannen, var også han komen ned på same måten som den første og vart funnen oppe under Kvitanosi på Torvedals-sida. Korleis denne mannen hadde bore seg åt, er noko uklart. Han skulle ha vore i fylgje med den første til han forsvant utfor stupet. Etter det snudde han attende til flyet der han tulla seg inn i fallskjermen og låg natta over. Då det dagast, tok han sporet etter den første og hadde med vetande og vilje sklidd utfor bratthenget og hamna i Torvedalen der folk frå Ekse og Gullbrå fann han og drog hanneim. 1. joledag var dt klårt og kaldt. Utpå ettermidagen kom det eit mindre raudfarga fly med raudekross-merke. Det kom frå Sola, passerte Lønahorgi og Byt-ningane. Kursen var riktig, men dei bomma med eit par km for langt aust. Hadde dei ikkje gjort det, hadde dei funne flyet på Kvitanosi. Folk på Ekse og Gullbrå varsla sjølvsagt kva dei hadde funne og kva som var hendt. Dei berga vart køyrde nedover Eksingedalen. Ikkje lenge etter kom det 10-15 tyskarar til Gullbrå. Det vart rekvirert mannskap der og dei tok seg opp til flyet. Der fann dei 4 av mannskapet omkomne. Alle var slengde framover i cockpiten der dei låg oppå kvarandre. Telegrafisten hadde ennå ein stump blyant i klypa. Han var broten av på båe sider av fingrane som heldt han. Av dei norske som var med, vert det fortalt at det var eit fælt arbeid å få dei døde frå kvarandre og ut or flyet, kalde og klaka som dei var. Dei omkomne vart transporterte ned til Gullbrå. Der la tyskarane dei døde i angen utanfor stovedørene. Det var mange på Gullbrå som ikkje sov den natta. Dei var vane med å visa større respekt for døde menneske. Oppe på Kvitanosi låg flyet. Dei berga tyskarane fortalde dei hadde vore til Island og bomba. Til Island hadde dei nok vore, men bomba hedde dei ikkje gjort. Flyet var truleg ein av typen CONDOR. Det var ein 4-motors langtrekkjand havbombar og oppklaringsfly som kunne nå midt ut i Atlanteren og attende. Det vart nytta til speiding etter konvoyar. Flyet hadde truleg vore på oppklaringstokt og grunna motvind eller andre ting gått tomt for bensin. Flyet hadde treft ein stor stein med høgre vengen og slått kolbøtte. Hadde ikkje flyet treft den steinen, haaae det truleg buklanda og stoppa mot motbakken opp mot toppen av Kvitanosi uskadd. Rykte om flystyrten nådde heimestyrkanepå Vossestrandsom tenkte at her måtte det vera forsyningar å henta. Ei patrulje på fleiren mann la i veg til Kvitanosi. Der låg flyet. I cockpiten var det ei mengd verdfulle instrument som høgdemålar, fartsmålar, turteljarar, kunstig horisont og gyrokompas. Dette interesserte ikkje karane. Dei såg meir matnyttig på det. Inne langs veggene i flyet var det spent fast ei mengd med reserve bensintankar. Desse var laga av finer. Inni var dei inndelte som ei eggerist for å ta vekk skvalpinga. Utanpå fineren var det eit lag med hard gummi, deretter eit lag med rågummi og utanpå det eit nytt lag med hard gummi. Dei var skotsikre og splint-sikre. Det verka slik at dersom det gjekk ei kule gjenn om tanken, lak bensinen ut til han møtte rågummien. Dermed smelta rågummien. seig saman og tetta holet. Ei genial løysing på det problemet. Utanpå kvar tank var det sydd lær eller tjukt skinn av beste sort og tankane var spente til veggen med stropper. Alle tankar var tomme og der var ikkje bombefeste i flyet. Dermed kan ein slutta at det ikkje hadde vore på bombing og at det hadde gått tomt for drivstoff. Det var skinnet og gummien strendingane sikra seg. Det var alt vorte vanskeleg om solalær. Eit maskingevær montert i eit kuauga i flyveggen vart og «berga». Det same vart noko 7.92 ammunisjon og nokre vera-hornmagasin. Desse magasina låg som eit sneglehus på kvar side av kammeret. Ei maskinkanon som var montert i buken av flyet, vart for tung. Under landinga var løpet på ho vorte bøygd. Maskingeværet var og skeivt. Det vart seinare retta i ei skrustikke og prøveskote med fulle magasin. På ein trefot ville det vore godt brukande, men mannen som prøveskaut med sporlys, heldt det i armkroken og gjorde ein halv omdreining før han sleppte avtrekket. Det var mange strendingar som i dobbel forstand gjekk på gummisolar etter dette raidet, og det var mange bergensmeisar, hesteselar og skitrugar som vart reparerte av Die Luftwaffe seinare under krigen. Seinare kom tyskarane att og skulle prøva å redda flyet. Dei rekvirerte mannskap på Gullbrå. Desse skulle vera med å ta slitet. Det vert fortalt at dei brølte stygt då dei såg at flyet hadde hatt besøk. Det første dei prøvde var demontering av motorane. Flyet hadde 4 store stjerne-motorar og det vart sagt at kvar av dei ytte 1500 heste krefter. Desse var like heile. Motorane fekk dei laus og etter mykje slit nedover mot Gullbrå, Men då dei kom ned i småskogen på Nutane, måtte dei melda pass. Dei såg det vonlaust å koma lenger, men gje seg kunne dei ikkje utan løyve frå høgare hald. Etter nokre dagar fekk dei det. Dei gav opp. No kunne dei ikkje lata motorane stå som minnesmerke etter seg oppe i Nutane. Nei, dei fekk tak i dynamitt som dei ladde dugeleg av i veivhus og sylin-darar og med dunder og brak hagla det motordeler over heile Gullbrå. Heilt fram til idag har dei under pløying funne deler av flymotorane i myrane. Etter dette drog dei opp til flykroppen. Også den skulle vekk. Dei ladde og sprengde så deiene fauk over heile Kvitanosi. Jamvel somrane etter var det folk på Kvitanosi og fann seg kulelagar og ymse deler som kom vel med for ein som mekka litt sjølv. Det står att å nemna at ein av dei som folket på Ekse og Gullbrå redda, døydde seinare av skadane han hadde fått. Av det samla mannskapet på 6 mann, var det berre ein som overlevde. Slik enda Condoren og Luftwaffe sin oppklarings-tur til Island. Eg vart minna om denne hendinga då eg her om dagen såg eit par gamle ski-skavar med «flyskinn» til trugar og stropper. Nk

[neste] [forrige] [innhald]

Copyright © kaare@trefall.com 2004-2023 (pgp)
Sist oppdatert 17. april 2023